Demans
Yaşlanmayla birlikte bilişsel süreçlerde nitel ve nicel bazı değişiklikler meydana gelir. Sağlıklı yaşlanmada bilişsel işlevlerdeki bu azalma, bellekte ve bilgi işleme hızında hafif (mild) değişikliklerle kendini gösterir. Bu değişiklikler ilerleyici değildir ve günlük işlevler açısından önemsizdir. (Geldmacher ve Whitehouse 1997).
Demans, bellek bozukluğu ve zihinsel işlevlerdeki azalmaya davranış ve kişilikteki değişikliklerin eşlik ettiği, psikososyal performansta bozulma ile sonuçlanan bir sendromu ifade etmektedir. Bellek ve benzeri zihinsel yeteneklerin bozukluğu ile seyreden hastalıkların hepsine verilen genel isimdir. Sinsi başlar; yavaş ve ilerleyici bir klinik seyir gösterir (Berrios 1989). Bu hastalıkların hepsi beyinde bir takım değişikliklere neden olarak hastalıklara ait özgü bulguları ortaya çıkarır. Demans, tüm dünyada yaşlı popülasyon için büyük bir sağlık sorunu olarak görülmektedir. Demans prevelansı 65 yaşındaki kişilerde %1,5 olarak tahmin edilmekte ve prevelans artan yaşla beraber daha da artarak 85 yaş ve üzeri kişilerde %22 seviyelerine ulaşmaktadır (Hill et al, 2009).
Amerikan Psikiyatri Birliği Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı’na (DSM-V) göre Demans sınıflandırılması
- Alzheimer Hastalığı
- Lewy Cisimcikli Demans
- Frontotemporal Lobar Dejenerasyon
- Vasküler Demans
- Parkinson Hastalığı
- Huntington Hastalığı
- Travmatik Beyin Sarsıntısı
- Madde ve İlaç Kullanımına Bağlı Demans
- HIV Enfeksiyonuna Bağlı Demans
- Prion Hastalığına Bağlı Demans
- Diğer Medikal Hastalıklara Bağlı Demans
- Çoklu Etiyolojilere Bağlı Demans şeklindedir (McKhan et al. 2011).
Demans tipleri arasında en sık görüleni (%70) Alzheimer Tipi Demans’tır (ATD).
Demans hastalıkları çok farklı belirtiler ile başlayabilir ve her bir hastalığın ilerleyen dönemlerinde birbirine benzer belirtiler ve bulgular olabilir. Bir hastaya demans hastalıklarından birinin tanısını koyabilmek için aşağıdaki hastalığa özgü bulgulardan en az iki tanesinin hastada bulunması koşulu vardır:
- Bellek bozukluğu
- Lisan (konuşma) bozukluğu
- Dikkat bozukluğu
- Bir duruma veya konuya karar verme güçlüğü
- Görsel algı bozukluğu
Bellek bozukluğu olarak en sık görülen tip, en son öğrenilen ve yaşanılan bilgilerin hatırlanamaması olarak tanımlanan yakın bellek kusurudur. Kişi, akşam yediklerini, bugünün tarihini, aldıkları için verdiği paranın üstünü almayı, randevularını, yemeğin altını kapatmayı, kapının üzerindeki anahtarı çıkarmayı unutur.
Demans Evreleri ve Demans Belirtileri
Demans evreleri, beyinde fiziksel değişimleri kapsadığı için genelde fark edilebilir belirtilerden çok daha önce başlar. Birçok sağlık kuruluşu demansı genelde New York Üniversitesi’nden Dr. Barry Reisberg tarafından geliştirilen Yedi Evrelik Reisberg Ölçeğini kullanarak tanımlar. Evreler şu şekildedir:
- EVRE: Bilişsel Bozukluk Yoktur
Ölçeğin en düşük demans evreleri durumda normal zihinsel işlev söz konusudur ya da bilişsel bozukluk yoktur. Demans, hafıza kaybı, davranışsal problemler veya diğer değişimleri gösteren işaret veya belirtiler demans başlangıcıyla ilişkilendirilmez.
- EVRE: Çok Hafif Bilişsel Bozukluk
Anahtarlarımı nereye koydum? O adamın adı neydi? Alzheimer Araştırma Vakfı Fisher Merkezi’ne göre 65 yaş üzeri nüfusun en azından yarısı yaş kaynaklı unutkanlık yaşadığını bildirmektedir. Hasta bakıcı veya tıbbi görevliler bu gibi hafif bozuklukları fark edemeyebilir ve demans ölçeğin evrelerinden olmasına rağmen gerçek bir demans evreleri olarak değerlendirilemeyebilir.
- EVRE: Hafif Bilişsel Bozukluk
Hafıza ve bilişsel problemler kişinin çevresi ve tıbbi personeller tarafından fark edilmeye başladığında, o kişinin hafif bilişsel bozukluk söylenebilir. Hafif bilişsel zayıflama, demansın gelecekte daha şiddetli evrelerinin yaşanacağının habercisi olması sebebiyle hastanın yaşadığı stresini hafifletmesi için bu evrenin belirtilerini fark edebilmek önemlidir.
Hafif bilişsel bozukluk genelde günlük işlevselliğe önemli bir etkide bulunmasa da bazı yaygın belirtiler içerir. Bunlar:
- İş performansının bozulması
- Hafıza kaybı ve unutkanlık
- Sözel tekrarlar
- Konsantrasyon ve organizasyon bozukluğu
- Kompleks işler ve problem çözümünde zorluk
- Araba kullanmada zorluk
- EVRE: Orta Derece Bilişsel Bozukluk
Bu noktada kişide demans evrelerini gösteren görünür bilişsel bozukluklara sahiptir. Yukarıda belirtilen semptomların kötüleşmesinin yanı sıra, hasta bakıcılar aşağıdaki belirtilere de dikkat etmelidir:
- Sosyal geri çekilme
- Karamsarlık, huysuzluk
- Yanıt vermeme
- Zihinsel keskinlikte azalma
- Rutin işlerde zorlanma
- Belirtileri reddetme
- EVRE: Orta Derece Şiddetli Bilişsel Bozukluk
Beşinci evre, birçok doktorun orta dereceli demansın başlangıcı olarak gösterdiği bir evredir. Bu noktada kişi giyinme veya duş alma gibi günlük aktivitelerini artık yardımsız gerçekleştirememektedir. Bu evrede açığa çıkan diğer semptomlar şu şekildedir:
- Kişisel detaylar ve güncel olaylar da dâhil olmak üzere belirgin hafıza kaybı
- Karıştırma ve unutkanlık
- Zihinsel keskinlikte ve problem çözmede daha fazla azalma
- EVRE:Şiddetli Bilişsel Bozukluk
Bu evre giyinme, yemek yeme, tuvaleti kullanma ve diğer kişisel bakım gibi günlük aktivitelerin gerçekleştirilmesine yardımcı olmak için bir bakıcının desteğini almakla karakterize edilir. Daha ileri düzey semptomlar arasında uyumada zorluk, idrarını tutamama, paranoya veya hayal görme gibi değişimler, anksiyete, belirgin hafıza kaybı ve çevresindekileri tanıyamama vardır.
- EVRE: Çok Şiddetli Bilişsel Bozukluk
Şiddetli Alzheimer belirtileri olan hastalarda veya uzun dönem demansta, insanlar aslında kendilerine bakamazlar ve iletişim ve motor bozuklukları yaşarlar. Yardım almadan konuşma, yürüme veya gülümse yeteneklerini kaybedebilirler.
Ciddi demansı olan kişilerde; enfeksiyon, bronkopnömoni, dehidratasyon, epilepsi, düşmeler, malnütrisyon ve kaşeksi gibi medikal durumlarla çok sık karşılaşılmaktadır (Heun, Schoepf, Potluri & Natalwala, 2013). Genel popülasyonda daha yaygın ölüm nedenleri olarak kardiyovasküler hastalıklar ve neoplaziler yer alırken demans hastalarında primer ölüm nedeni olarak pnömoni görülmektedir. (Heun et al., 2013; Manabe et al., 2016).
Uzm. Odyolog Bahtiyar Çelikgün
